Του Πρωτοπρεσβύτερου Δημητρίου Ι. Αμπελά

Ίσως δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό ότι στην Ερμιόνη υπάρχει μία εικόνα η οποία διασώθηκε από τη φωτιά και την καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού και ως ευλογία μεταφέρθηκε  στην Ερμιόνη όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Εκατό χρόνια πέρασαν από τότε και η εικόνα κρατούσε ως επτασφράγιστο  μυστικό τη δική της ιστορία για να γίνει τώρα γνωστή.

Είναι μία εικόνα ρωσικής αναγεννησιακής τεχνοτροπίας με την Παναγία μας να κρατεί στο αριστερό της χέρι το Χριστό.  Το δεξί της χέρι το προτάσσει στον Ιησού. Η Παναγία έχει βλεμματική επαφή στο Χριστό, και ο Χριστός ατενίζει τον πιστό. Εκτός από τα πρόσωπα,  τα χέρια και τα πόδια του Ιησού, το υπόλοιπο μέρος της εικόνας καλύπτεται με ελαφρύ επάργυρο μέταλλο, ενώ τα δύο πρόσωπα Θεοτόκου και Ιησού φέρουν ακτινωτό επιχρυσωμένο φωτοστέφανο.

 Η εικόνα είναι αντίγραφο της Παναγίας της  Οδηγήτριας ή Ελεούσας του Τιχβίν. Η εμπρός αναγραφόμενη φράση λέει: «Πρεσβιάτα Μπογκορόντισσα Τιχίνφσκα» που σημαίνει:  «Υπεραγία Θεοτόκος Τιχίνφσκα».

Είναι μία από τις δημοφιλείς εικόνες της Παναγίας στη Ρωσία λόγω της θαυματουργίας της και της εκκλησιαστικής παραδόσεως που θέλει να την έχει φιλοτεχνήσει πρώτος ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς ο οποίος έστειλε την εικόνα μαζί με τα συνταχθέντα από αυτόν Ευαγγέλιο και τις Πράξεις των Αποστόλων στον «κράτιστο» Θεόφιλο τον Αντιοχέα. Μετά από πολλές περιπέτειες η εικόνα πλέον βρίσκεται θησαυρισμένη στην Ιερά Μονή  Κοιμήσεως της Θεοτόκου της πόλεως Τιχβίν που είναι κτισμένη κοντά στον ομώνυμο ποταμό Τιχβίνα.

Πως στα μέρη της Μικράς Ασίας επικράτησαν  εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας;

Από τον 16^ο αιώνα και εξής παρατηρείται διακίνηση πλήθους εικόνων ρωσικής τεχνοτροπίας, που κατακλύζουν τις επαρχίες της Μικρασίας, της Ανατολικής Μεσογείου, της Ελλάδος και των Βαλκανίων. Η Ρωσία επιδεικνύει τους λατρευτικούς και ευσεβείς θησαυρούς της με εικόνες κυρίως της Βρεφοκρατούσας και αναπτύσσεται μία μεγάλη αγιογραφική παραγωγή χιλιάδων αντιγράφων των θαυματουργών εικόνων που βρίσκονται στη Μόσχα και διοχετεύονται στη θρησκευτική αγορά.

Η Παναγία του Τιχβίν, του Καζάν, του Βλαδιμίρου, του Σμολέμσκ γίνονται γνωστές μέσα από χιλιάδες και απλά αντίγραφα. Πολλές εξέχουσες προσωπικότητες δωρίζουν ρωσικές εικόνες σε μοναστήρια και εκκλησίες του ελλαδικού χώρου. Αρκετοί είναι οι ευσεβείς που προμηθεύονται τις εικόνες για προσωπική λατρευτική τους χρήση. Είναι οι λεγόμενες εικόνες «ευρείας ζήτησης» που διακινούνται εύκολα μέσω του εμπορίου, των μοναχών και προσκυνητών. Πολλά χωριά στη Ρωσία αναλαμβάνουν την αγιογράφηση εικόνων που πωλούνται σε πανηγύρεις.[1]

Το πρόσωπο που βρήκε την εικόνα-αντίγραφο της Παναγίας Τιχβίν, την είχε ως φυλακτό κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, και την έφερε με ευλάβεια στην Ερμιόνη, είναι ο Ερμιονίτης αείμνηστος Απόστολος Παπαβασιλείου (1894-1990), ο ιατρός, ο οποίος το 1922 υπηρετούσε  στο 1^ο τάγμα 53^ο Σύνταγμα πεζικού τη λεγόμενη «Ανεξάρτητη Μεραρχία». Είναι σημαντικό πιστεύω να αναφέρω λίγα λόγια για την άγνωστη θρυλική και ηρωική Ανεξάρτητη Μεραρχία και το σπουδαίο έργο που επιτέλεσε.

Η Ανεξάρτητη Μεραρχία ήταν τμήμα του Ελληνικού στρατού στελεχωμένη από ικανούς αξιωματικούς και  επίλεκτους στρατιώτες παλαιοτέρων κλάσεων «Μεραρχία Επιλέκτων», που συγκροτήθηκε στη Θράκη τον Ιούλιο του 1921, προορισμένη να αναλάβει στρατιωτικές επιχειρήσεις υψηλής σημασίας όπως η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως κάτι που δεν ευοδώθηκε. Έλαβε μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία από τον Αύγουστο του 1921 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1922.

Στις 13 Αυγούστου 1922 έλαβε εντολή να περάσει στο εχθρικό έδαφος και να διασπάσει τις τουρκικές δυνάμεις, εντολή που κυριολεκτικά την οδηγούσαν σε αφανισμό. Παρά τις ηρωικές της επιθέσεις, εγκλωβίστηκε στα βάθη της Τουρκίας και μόνη της έπρεπε να βρει τρόπο διάσωσης.

Λίγο πριν τη μεγάλη μάχη στην Κιουτάχεια καταγράφεται ένα περιστατικό με τον αείμνηστο Απόστολο Παπαβασιλείου: «Ὁ ἐξ Ἑρμιονίδος Σπετσῶν ἒφ. ἀνθυπίατρος Παπαβασιλείου, τήν προηγηθεῖσαν νύκτα εἰς Ἀλαγιούντ ἀκόμη, εἶδεν ὂνειρον, τό ὁποῖον μόλις ἐξύπνησε, πρίν ἢ ἒτι ἀναχωρήσωμεν πρός τά Κιουταχείας, ὃπου ἐδόθη ἡ μάχη, ἀφηγήθη πρός τόν ταγματάρχην του Μιχ. Χριστόπουλον ὠνειρεύθη ὃτι  «ὃλοι μας εἲχαμεν ἐπιβιβασθῆ εἰς τά πλοῖα, ὁ Σκρέτας δεν εἲχε ἐπιβιβασθῆ, ἀλλ’ ἒμεινεν εἰς την Ἀσίαν», ἐκ τοῦ ὀνείρου ὃ τε Παπαβασιλείου και ὁ Χριστόπουλος ἒμειναν με την ἐντύπωσιν, ὂτι ὁ Σκρέτας, ὃστις τότε ἐξετέλει καθήκοντα γραμματέως τοῦ τάγματος, θα φονευθῆ, και πράγματι κατά τήν ἀμέσως ἐπακολουθήσασαν μάχην τας Κοιουταχείας ὁ Σκρέτας ἐκ τῶν πρώτων ἐφονεύθη»! ^[2]

Ήταν ο μοναδικός στρατιωτικός σχηματισμός που έμεινε συγκροτημένος και οπισθοχωρώντας προς τα παράλια της Ιωνίας, συνέχισε να αντιμετωπίζει νικηφόρα τον άτακτο, αλλά και οργανωμένο τουρκικό στρατό. Αποκομμένη από τα άλλα σώματα στρατού που είχαν διασκορπιστεί, Η Μεραρχία κινήθηκε αυτόνομα. Δύο συντάγματα πεζικού, πυροβολικού και  μία εφοδιοπομπή αποτελούμενα από 7.650 οπλίτες και αξιωματικούς κατάφεραν να διανύσουν μέσα σε 15 ημέρες 630 χιλιόμετρα μεταφέροντας περί τις 8.000 άμαχο πληθυσμό Αρμένιους και Έλληνες.  Με συντονισμό έφτασε στο λιμάνι Ντικελί και με καράβια πέρασε στη Μυτιλήνη.

Στις 27 Αυγούστου 1922 πρωινή ώρα έφτασε η Μεραρχία στο χωριό Γκελεμπέ αντιμετωπίζοντας τον άτακτο τουρκικό στρατό.

Γράφει ο τότε λοχαγός πυροβολικού Δ. Αμπελάς: « Οἱ τσέτες τότε ἀκόμη εἶχον κατασφάξει ὃσας οἰκογενείας δεν εἶχον ἀναχωρήσει προς Κιρκαγάτς ! Οἱ τσέτες εἶχον λεηλατήσει τάς οἰκίας και τάς ἐκκλησίας, τάς ἐντός τῶν ὁποίων τελευταίων εἰκόνας εἶχον θραύσει, τεμάχια δε τούτων εὐρίσκομεν ἐρριμένα και εἰς τάς πέριξ ὀδούς! Πᾶν πολύτιμον ἀνῆκον εἰς Ἓλληνας, εἶχον ἀποκομίσει! Ἰδίοις ὂμασι ἀντιλαμβανόμεθα ταῦτα.»^[3]

Σε αυτή τη μικρή  χρονικά ανάπαυλα στο χωριό Γκελεμπός, ο Απόστολος Παπαβασιλείου περπατώντας ανάμεσα στα συντρίμμια που άφησε το πέρασμα των Τσετών,  είδε την εικόνα της Παναγίας, την πήρε μαζί του ως βοήθεια και  τη μετέφερε   στην Ερμιόνη.

Η ιστορία της εικόνας όπως αυτή καταγράφεται

από τον αείμνηστο Απόστολο Παπαβασιλείου.

Φώτα και μάτια ολόσβηστα                                                Είναι όλα σκοτεινά

Χύθηκε η νύχτα αφορεσμένοι!                                       Γιατί τ’ άσκιαζε η φοβέρα

Πλακώνει πλάκωσε η Τουρκιά                                   και τα πλάκωνε η σκλαβιά

Π..

(Κ. Παλαμάς Λόγος Η΄προφήτης 360στχ.)                               (Δ. Σολωμός)

1922   27 Αυγούστου 1922

Σάββατο πρωί ώρα 9:30  ίδια ώρα που ο Τούρκος

έμπαινε στην πανώρια  μας Σμύρνη.

Η Μεραρχία μας στην ευγενική της προσπάθεια να σώσει

ό,τι στερνό απομένει από την προδομένη φυλή μας διάβαινε

το τραγικό εκείνο πρωί, απ’ το ελληνικό χωριό Κέλεμπος (Γκελεμπέ)

της περιφερείας Κιρκαγάτς. Οπισθοφυλακή το τάγμα

μας σταμάτησε για λίγο και βρίσκοντας ευκαιρία έσυρα τα βήματά μου

γύρω στα χαλάσματα ό, τι γερό είχε απομείνει απ’ του Τσέτη

το μαύρο χέρι με την ελπίδα να εύρω λίγη τροφή για το φτωχό

μου Φριτζ όνομα του αλόγου μου   πούταν τέτοιες μέρες νηστικό

και εκεί μέσ’ απ’ τα συντρίματα του νεκρωμένου Κε-

λεμπός και πάνω  από την αγριάδα τον τρόμο και τη φρίκη

σαν άγρυπνο μάτι του Θεού αντίκρυσα να προβάλη το εικό-

νισμα αυτό της Θείας του Χριστού μας Μητέρας

Το πήρα και το έφερα μαζί μου όλη αυτή την τραγική

και ματωμένη υποχώρησή μας απ’ τα αγαπημένα μέρη με την

πίστη ότι η δύναμίς του δεν θα αργήσει να χυθεί

εκδικήτρια στους ίδιους δρόμους της Ανατολής.

1^ο Τάγμα 53^ο Σύνταγμα/πεζικού                                       Μυτιλήνη 3 Σ/βρίου 1922

Ανεξάρτητη Μεραρχία                                                               Απ. Παπαβασιλείου

                                                                                                               Ανθυπίατρος.

                                                                                                                        Ερμιονεύς

Η  ημερομηνία  3 Σεπτεμβρίου 1922 βρίσκει την Ανεξάρτητη Μεραρχία στη Μυτιλήνη. Πιθανώς τότε κατεγράφη το ιστορικό της διάσωσης της εικόνας.

Ο Απόστολος Παπαβασιλείου άφησε όνομα στην επαρχία Ερμιονίδας ως άριστος ιατρός. Μεγάλη ήταν και η ευλάβειά του ως ορθόδοξος χριστιανός. Η διασωθείσα εικόνα κοσμεί το προσκυνητάρι του σπιτιού του. Άξια μνήμης είναι και η επιθυμία του όπως αυτή καταγράφεται στη Διαθήκη του « Ζωηροτάτην ἐπιθυμίαν ἒχω ὃπως ἡ ἐκ τοῦ εἰκονοστασίου Εἰκών τῆς Θεοτόκου μεταφέρεται ἑκάστην Τεσσαρακοστήν εἰς τόν Ἱερόν Ναόν τῆς Κοιμήσεως, διά νά ψάλλονται πρό αὐτῆς οἱ καθιερωμένοι Χαιρετισμοί». Είναι η πραγμάτωση της αιώνιας ευγνωμοσύνης του προς την Παναγία.

Για το έτος που διανύουμε, έτος εμβληματικό για τα 100 χρόνια μνήμης της μεγαλύτερης ελληνικής καταστροφής, ας είναι τούτο το κείμενο μία μικρή προσφορά  στη μαρτυρία της δύναμης της πίστης και της αγάπης προς την Πατρίδα μας.

Βιβλιογραφία

• Δημήτριος Αμπελάς. Ανεξάρτητος Μεραρχία. Η κάθοδος των Νεωτέρων Μυρίων 16-31 Αυγούστου 1922 εκδ. Κων. Τουρίκη 1997 (ανατυπ. της β΄εκδ. του 1957).
• BOYCHEVA, Y.(2006) “ εικόνες μοσχόβικαις ευμορφώτατα πράγματα». Η μεταφορά ρωσικών εικόνων στον ελληνικό χώρο από το 16ο ως τις αρχές του 20ού αι. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας,36,219-234.

Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Ι. Αμπελάς

---

[1] BOYCHEVA, Y.(2006) “ εικόνες μοσχόβικαις ευμορφώτατα πράγματα». Η μεταφορά ρωσικών εικόνων στον ελληνικό χώρο από το 16^ο ως τις αρχές του 20ού αι. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας,36,219-234.

[2] Δημήτριος Αμπελάς. Ανεξάρτητος Μεραρχία. Η κάθοδος των Νεωτέρων Μυρίων 16-31 Αυγούστου 1922 εκδ. Κων. Τουρίκη 1997 (ανατυπ. της β΄εκδ. του 1957). σ.128

[3] ἐνθ’ανωτέρω. σ.197.