Δύο νέες φωτογραφίες εμπλούτισαν το φωτογραφικό αρχείο της ηρωικής ερμιονίτικης οικογένειας των Μητσαίων και φιλοξενούνται στην ιστορική αίθουσα του Μουσείου.
Οι φωτογραφίες απεικονίζουν τον Αθανάσιο Μήτσα, γιο του Αντώνη Μήτσα και εγγονό του αγωνιστή του ’21 Σταμάτη Μήτσα.
Ο Αθανάσιος Μήτσας υπηρέτησε ως αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού και έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13.
Οι συγκεκριμένες φωτογραφίες απαθανατίζουν τον Αθανάσιο Μήτσα, η μία στη Λάρισα το 1912 και η άλλη έφιππο στις Σέρρες το 1913.
Οι προαναφερόμενες φωτογραφίες βρέθηκαν στη Δράμα, στην οικία της οικογένειας του Ιωάννη Χατζηαντωνίου. Προφανώς κάποια σχέση, η οποία δεν μας είναι γνωστή, θα συνέδεε τον Αθανάσιο Μήτσα με την οικογένεια του Ι. Χατζηαντωνίου. Τις φωτογραφίες μάς τις απέστειλε ο κ. Στράτος Κασμερίδης, τον οποίο θερμά ευχαριστούμε και ο οποίος είναι απόγονος του Ι. Χατζηαντωνίου.
Εν κατακλείδι στην ιστορική αίθουσα του ΙΛΜΕ υπάρχουν οι προσωπογραφίες των αδελφών, αγωνιστών του ’21, Γιάννη και Σταμάτη Μήτσα, που φιλοτέχνησε η κα Άννα Φαμέλη, η γκραβούρα του Αντώνη Σταμ. Μήτσα και οι φωτογραφίες του Σταμάτη και Αθανάσιου Μήτσα, παιδιών του Αντώνη.
Τον Μάιο του 2021 ο αρχιτέκτων μηχανικός Ηλίας Παπαγεωργίου επισκέφτηκε το ΙΛΜΕ για επιτόπια έρευνα, φωτογράφιση του χώρου και για να συγκεντρώσει ιστορικές πληροφορίες.
Στον Ηλία Παπαγεωργίου η πρόεδρος του ΙΛΜΕ, Τίνα Αντωνοπούλου, παρείχε ιστορικές πληροφορίες και ιστορικό υλικό για την Γ΄ Εθνοσυνέλευση 1827 στην Ερμιόνη και η αρχιτέκτων μηχανικός Μαρία Οικονόμου παρείχε αρχιτεκτονικά σχέδια της ιστορικής Οικίας Οικονόμου (Βουλευτικό).
Ο Ηλίας Παπαγεωργίου εκπόνησε εργασία με τίτλο «Οι χωρικές συνθήκες των Εθνοσυνελεύσεων του 1821», η οποία παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο με τίτλο «Η Αρχιτεκτονική της Παλιγγενεσίας – Η Παλιγγενεσία της Αρχιτεκτονικής» στις 3 – 5 Σεπτεμβρίου 2021 στο Συνεδριακό Κέντρο Δελφών.
Η εργασία του Ηλία Παπαγεωργίου δημοσιεύτηκε στο αρχιτεκτονικό περιοδικό ΔΟΜΕΣ (τεύχος 163), το οποίο προσφάτως μας απέστειλε.
Αντικείμενο της μελέτης, όπως ο ερευνητής λέει, είναι να περιγραφούν οι χώροι, στους οποίους έγιναν οι Εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα με στόχο να διερευνηθεί εάν και ποια ήταν η ιδιαίτερη σημασία που είχαν στις Εθνοσυνελεύσεις και τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σ’ αυτές.
Σ’ αυτήν την εργασία καταγράφεται το ιστορικό πλαίσιο, τα γεωγραφικά δεδομένα και τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά γνωρίσματα του τόπου διεξαγωγής των συνελεύσεων. Η εργασία εμπλουτίζεται με προοπτικά σκίτσα του αρχιτέκτονα.
Θερμές ευχαριστίες στον Ηλία Παπαγεωργίου που με την έρευνά του και τη δημοσιοποίησή της σ’ ένα περιοδικό κύρους προσέθεσε τις γνώσεις του και το θετικό του πρόσημο όσον αφορά τις Εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα.
Τιμήθηκε και φέτος η επέτειος της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης 1827 στην Ερμιόνη, με διήμερες εορταστικές εκδηλώσεις στις 11 και 12 Μαρτίου 2023.
Το Σάββατο 11 Μαρτίου, μετά από πρόσκληση του ΙΛΜΕ, την οποία αποδέχτηκε ο Δήμος Ερμιονίδας, προσκλήθηκε ο κ. Θανάσης Χρήστου, καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ο οποίος πραγματοποίησε διάλεξη στην κατάμεστη ιστορική αίθουσα του Μουσείου με θέμα «Η Συνθήκη της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923): Αφετηρίες, πρωταγωνιστές και παρακαταθήκες 100 χρόνια μετά».
Το θέμα επελέγη για να τιμηθεί το ιωβηλαίο των 100 χρόνων από τη συνομολόγηση και υπογραφή της Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης, που υπήρξε η ληξιαρχική πράξη θανάτου της στρατηγικής της Μεγάλης Ιδέας και σηματοδότησε την έναρξη της Εθνικής ομογενοποίησης της Ελληνικής Επικράτειας.
Η Πρόεδρος του ΙΛΜΕ, κα Τίνα Αντωνοπούλου, προλογίζοντας κατά την εκδήλωση αναφέρθηκε στη σημασία της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης 1827, αλλά και στις σημαντικές συνθήκες μετά από αυτήν, με αναφορές στο Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας του Λονδίνου (1830) και στις δύο συνθήκες, αυτή των Σεβρών (1920) και αυτή της Λωζάννης, που σημάδεψαν με τη σημασία τους τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας.
Ο κ. Χρήστουστην αρχή της ομιλίας του είπε ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρεί ότι η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης αναφέρεται αποκλειστικά και μόνο σε ελληνοτουρκικής υφής ζητήματα. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική διότι η Συνθήκη ορίζει και άλλα θέματα.
Στη συνέχεια ο ομιλητής αναφέρθηκε στο συγκείμενο της Λωζάννης με το οποίο διευθετήθηκαν θέματα κυρίως που αναφέρονται πρώτον στον διάπλου των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, δεύτερον στην αποπληρωμή των ομολογιούχων (Γάλλων και Άγγλων) του δημόσιου οθωμανικού χρέους, τρίτον στη διατήρηση των παραχωρήσεων δημόσιων έργων και υπηρεσιών που είχαν γίνει προς ξένες εταιρείες σε όλη την οθωμανική ενδοχώρα, όπως η τελευταία ήταν πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τέλος στην επισφράγιση ότι ο χώρος της Μέσης Ανατολής είχε αποσπασθεί οριστικά και αμετάκλητα πλέον από την Οθωμανική Επικράτεια και είχε τεθεί υπό το καθεστώς της βρετανικής και γαλλικής εντολής.
Ακολούθως ο ομιλητής είπε ότι η Λωζάννη ήταν ουσιαστικά μία Συνθήκη που έβαζε τέρμα στον βίο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ έθετε τον ακρογωνιαίο λίθο για τον εδαφικό διαχωρισμό της Μέσης Ανατολής σε κράτη και προσδιόριζε τα σύνορα του νέου τουρκικού κράτους που ιδρύθηκε τρεις μήνες αργότερα, στις 29 Οκτωβρίου 1923.
Επιπλέον η Συνθήκη ρύθμιζε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τη μεταγενέστερη γειτνίαση των δύο χωρών, όπως τον καθορισμό των συνόρων των δύο χωρών (πλην των Δωδεκανήσων, τα οποία προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα το 1947), το επώδυνο θέμα της ανταλλαγής πληθυσμών, καθώς και την παραμονή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντινούπολη.
Το σύνολο των διαπραγματεύσεων με τις αφετηρίες και τους πρωταγωνιστές στο πλαίσιο αυτής της Συνθήκης Ειρήνης παρουσίασε ενδελεχώς ο κ. Χρήστουμε τη διάλεξη αυτή, 100 χρόνια μετά, βγάζοντας χρήσιμα συμπεράσματα για το παρόν και το μέλλον της συμβίωσης των δύο γειτονικών κρατών (Ελλάδας και Τουρκίας) στον μείζονα χώρο της νοτιοανατολικής λεκάνης της Μεσογείου.
Μετά το πέρας της διάλεξης τέθηκαν ερωτήσεις από αρκετούς ακροατές και δόθηκαν αναλυτικές απαντήσεις από τον ομιλητή.
Τέλος η Πρόεδρος του ΙΛΜΕ αφού ευχαρίστησε τον κ. Χρήστου για την μεστή και εμπεριστατωμένη διάλεξή του, του προσέφερε την επανέκδοση του βιβλίου του Ιωάννη Μάλλωση με τίτλο «Η εν Ερμιόνη Γ΄ Εθνοσυνέλευσις», του οποίου η Α΄ έκδοση έγινε το 1930.
Ίσως δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό ότι στην Ερμιόνη υπάρχει μία εικόνα η οποία διασώθηκε από τη φωτιά και την καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού και ως ευλογία μεταφέρθηκε στην Ερμιόνη όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Εκατό χρόνια πέρασαν από τότε και η εικόνα κρατούσε ως επτασφράγιστο μυστικό τη δική της ιστορία για να γίνει τώρα γνωστή.
Είναι μία εικόνα ρωσικής αναγεννησιακής τεχνοτροπίας με την Παναγία μας να κρατεί στο αριστερό της χέρι το Χριστό. Το δεξί της χέρι το προτάσσει στον Ιησού. Η Παναγία έχει βλεμματική επαφή στο Χριστό, και ο Χριστός ατενίζει τον πιστό. Εκτός από τα πρόσωπα, τα χέρια και τα πόδια του Ιησού, το υπόλοιπο μέρος της εικόνας καλύπτεται με ελαφρύ επάργυρο μέταλλο, ενώ τα δύο πρόσωπα Θεοτόκου και Ιησού φέρουν ακτινωτό επιχρυσωμένο φωτοστέφανο.
Η εικόνα είναι αντίγραφο της Παναγίας της Οδηγήτριας ή Ελεούσας του Τιχβίν. Η εμπρός αναγραφόμενη φράση λέει: «Πρεσβιάτα Μπογκορόντισσα Τιχίνφσκα» που σημαίνει: «Υπεραγία Θεοτόκος Τιχίνφσκα».
Η Παναγία του Τιχβίν. Αντίγραφο.
Είναι μία από τις δημοφιλείς εικόνες της Παναγίας στη Ρωσία λόγω της θαυματουργίας της και της εκκλησιαστικής παραδόσεως που θέλει να την έχει φιλοτεχνήσει πρώτος ο Απόστολος και Ευαγγελιστής Λουκάς ο οποίος έστειλε την εικόνα μαζί με τα συνταχθέντα από αυτόν Ευαγγέλιο και τις Πράξεις των Αποστόλων στον «κράτιστο» Θεόφιλο τον Αντιοχέα. Μετά από πολλές περιπέτειες η εικόνα πλέον βρίσκεται θησαυρισμένη στην Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου της πόλεως Τιχβίν που είναι κτισμένη κοντά στον ομώνυμο ποταμό Τιχβίνα.
Πως στα μέρη της Μικράς Ασίας επικράτησαν εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας;
Από τον 16ο αιώνα και εξής παρατηρείται διακίνηση πλήθους εικόνων ρωσικής τεχνοτροπίας, που κατακλύζουν τις επαρχίες της Μικρασίας, της Ανατολικής Μεσογείου, της Ελλάδος και των Βαλκανίων. Η Ρωσία επιδεικνύει τους λατρευτικούς και ευσεβείς θησαυρούς της με εικόνες κυρίως της Βρεφοκρατούσας και αναπτύσσεται μία μεγάλη αγιογραφική παραγωγή χιλιάδων αντιγράφων των θαυματουργών εικόνων που βρίσκονται στη Μόσχα και διοχετεύονται στη θρησκευτική αγορά.
Η Παναγία του Τιχβίν, του Καζάν, του Βλαδιμίρου, του Σμολέμσκ γίνονται γνωστές μέσα από χιλιάδες και απλά αντίγραφα. Πολλές εξέχουσες προσωπικότητες δωρίζουν ρωσικές εικόνες σε μοναστήρια και εκκλησίες του ελλαδικού χώρου. Αρκετοί είναι οι ευσεβείς που προμηθεύονται τις εικόνες για προσωπική λατρευτική τους χρήση. Είναι οι λεγόμενες εικόνες «ευρείας ζήτησης» που διακινούνται εύκολα μέσω του εμπορίου, των μοναχών και προσκυνητών. Πολλά χωριά στη Ρωσία αναλαμβάνουν την αγιογράφηση εικόνων που πωλούνται σε πανηγύρεις.[1]
Ο Απόστολος Παπαβασιλείου έφιππος ανθυπίατρος. Αρχείο Απ. Π.
Το πρόσωπο που βρήκε την εικόνα-αντίγραφο της Παναγίας Τιχβίν, την είχε ως φυλακτό κατά τη διάρκεια της υποχώρησης, και την έφερε με ευλάβεια στην Ερμιόνη, είναι ο Ερμιονίτης αείμνηστος Απόστολος Παπαβασιλείου (1894-1990), ο ιατρός, ο οποίος το 1922 υπηρετούσε στο 1ο τάγμα 53ο Σύνταγμα πεζικού τη λεγόμενη «Ανεξάρτητη Μεραρχία». Είναι σημαντικό πιστεύω να αναφέρω λίγα λόγια για την άγνωστη θρυλική και ηρωική Ανεξάρτητη Μεραρχία και το σπουδαίο έργο που επιτέλεσε.
Τραυματικό γεγονός ήταν η εκστρατεία του πεζικού μας στρατού στη Μικρά Ασία, στην οποία και η Ερμιόνη μας πρόσφερε το δικό της φόρο αίματος, τέσσερες νεκρούς.
Όμως εκτός από τους στρατιώτες που μετείχαν στις επιχειρήσεις από ξηρά πολλοί ερμιονίτες, πατεράδες και παππούδες μας, υπηρέτησαν ως ναύτες στο πολεμικό ναυτικό και έζησαν και αυτοί σημαντικές ιστορικές στιγμές. Τα πρώτα νικηφόρα χρόνια (1918-1921) αλληλογραφούσαν με τους οικείους τους έστελναν φωτογραφίες τους και ευχετήριες κάρτες. Πολλές από αυτές διαφυλάχτηκαν και θεωρούνται, νομίζω, ύστερα από 100 χρόνια, τεκμήρια της τοπικής μας ιστορίας.
Απ’ ό,τι έχω στη διάθεσή μου, ερμιονίτες ναύτες υπηρέτησαν στα πλοία:
Θωρηκτόν «Αβέρωφ» ( από το όνομα του εθνικού ευεργέτη που το χρηματοδότησε)
Θωρηκτόν «Κιλκίς» ( προς τιμήν της μακεδονικής πόλης που μόλις είχε απελευθερωθεί)
Καταδρομικόν « Ελλη» ( προς τιμήν της ένδοξης ναυμαχίας ,4 Νοε.1912)
Ας ταξιδεύσουμε μαζί τους στα κύματα της Ιστορίας.
Το τέλος του τυράννου
Το 1918 τελειώνει ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος. Η Ελλάδα βρίσκεται στο πλευρό των νικητών (με τις δυνάμεις της Αντάντ) γεμάτη αισιοδοξία και ελπίδες ότι θα ανακτήσει από την ηττημένη Τουρκία τις σκλαβωμένες προαιώνιες κοιτίδες του ελληνισμού.
Ο Απόστολος Φραγκούλης, ναύτης στο καταδρομικό « Έλλη» στέλλει στον αδελφό του, επίσης ναύτη Γιωργάκη, ευχόμενος «καλήν άφεσιν, Απρίλης 1919» μια κάρτα χαρακτηριστική της εποχής: «Το τέλος του τυράννου» ( δηλ της Τουρκίας) . Επάνω αριστερά η μορφή του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, ενώ μια γυναικεία μορφή με το σπαθί εικονίζει την ελευθερία. Υποθέτω ότι η κάρτα εκδόθηκε με το τέλος των βαλκανικών πολέμων, τιμώντας τις επιτυχίες του στόλου μας και κυκλοφορούσε ευρέως στο ναυτικό μας.
Μούδρος 1918-19
Στις 30 Οκτωβρίου1918 στο λιμάνι του Μούδρου, στο νησί της Λήμνου, υπογράφεται η ανακωχή του πολέμου μεταξύ των νικητών και της ηττημένης Τουρκίας.
Το «Ελλη» καταπλέει και αυτό μαζί με άλλα ελληνικά πλοία στο Μούδρο και ο ναύτης στις 15-9 1919 στέλλει στους γονείς του αναμνηστική κάρτα από την πόλη με τη σημείωση : « είμεθα εις Μούδρον και αύριον θα φύγωμεν δια την Χίον και απ’ εκεί εις Σμύρνην».
Η κάρτα εικονίζει τον περικαλλή ναό της Ευαγγελίστριας, καύχημα και προσκύνημα σήμερα στον τουριστικό Μούδρο. (Κυκλοφόρησε πολύ και έγινε διάσημο το καρτ-ποστάλ αυτό με τους αγγλογάλλους αξιωματικούς να φωτογραφίζονται μπροστά στην πανέμορφη αυτή βασιλική εκκλησία)
Οι όροι της ανακωχής του Μούδρου ήσαν για την Τουρκία εξοντωτικοί. Ένας από τους όρους της ταπεινωτικής αυτής ανακωχής ήταν η εκ μέρους των νικητριών δυνάμεων στρατιωτική κατοχή του Βόσπορου και των Δαρδανελίων, για να εξασφαλίζεται η ελεύθερη δίοδος από και προς τον Εύξεινο Πόντο. Σε εφαρμογή λοιπόν του όρου αυτού, το Νοέμβριο του 1918, αγκυροβολεί στο λιμάνι της Κωνσταντινουπόλεως συμμαχική μοίρα στην οποία συμμετέχουν και τα δυο ελληνικά θωρηκτά «Αβέρωφ» και «Κιλκίς».
Κωνσταντινούπολη 1919-20
Η παρουσία των δυο ελληνικών πλοίων στο λιμάνι της Κωνσταντινουπόλεως – μαζί με τμήμα της κρητικής χωροφυλακής που εγκαταστάθηκε στο Φανάρι για προστασία του Πατριαρχείου – έγινε αφορμή συγκινητικών εκδηλώσεων από τον ελληνικό πληθυσμό της Πόλης. Ο γνωστός ζωγραφικός πίνακας του Λ. Κογεβίνα που εικονίζει το «Αβέρωφ» μέσα στο λιμάνι αποδίδει όλον αυτόν τον ενθουσιασμό. Όλοι πίστευαν άλλωστε, μαζί και με τους έλληνες της υπόλοιπης πατρίδας που παρακολουθούσαν με λαχτάρα τα γεγονότα ότι «ήλθαν τα χρόνια και οι καιροί να γίνουν όλα δικά μας».
Ας φαντασθούμε και τους ναύτες που υπηρετούσαν στα ελληνικά πλοία! Βγήκαν στην Πόλη, περπάτησαν στους βυζαντινούς δρόμους και τα μνημεία της, χαιρετίστηκαν με τους πολυπληθείς Έλληνες που την κατοικούσαν και δάκρυσαν μπροστά στην Αγιά Σοφιά που ήταν τούρκικο τζαμί. Πήγαν και σε ελληνικά φωτογραφεία και έβγαλαν αναμνηστικές φωτογραφίες.
Το φωτογραφείο «Γιάννη Δ. Κουριώτη – Κωνσταντινούπολις» έχει έτοιμο το μοντάζ της φωτογράφησης. Σε πρώτο πλάνο το σκίτσο της Αγιά Σοφιάς, στο βάθος αγκυροβολημένο το ελληνικό θωρηκτό ρίχνει τον προβολέα του και μέσα από το σημαιοστολισμένο σωσίβιο του «Κιλκίς» ο Κυριάκος Κούνες (νομίζω) ερμιονίτης φίλος του πατέρα μου, που υπηρετούσε σ αυτό.
Την ίδια εποχή και ο Χαράλαμπος Σκούρτης, ναύτης και αυτός στο «Κιλκίς», στέλλει τη φωτογραφία του ως καλλιτεχνική κάρτα. Την έχει διασώσει η εγγονή του Μαρίκα Κανέλλη- Τουτουντζή, μαζί με τις δυο επόμενες.
Όλα τα φιλαράκια από την Ερμιόνη, ναυτάκια του «Κιλκίς». Όρθιος στο κέντρο πάλι ο Χαράλαμπος Σκούρτης, Αν μπορείτε, αναγνωρίστε τους άλλους δυο.
Αναγνωρίζω τον Παύλο Φραγκούλη, το Χαράλαμπο Σκούρτη και τον Δημήτρη Νάκο, ναυτάκια του Κιλκίς.
Πραγματοποιήθηκε και φέτος το Σάββατο 13 Αυγούστου 2022 ο καθιερωμένος πλέον από το 2012 ιστορικός περίπατος στο Μπίστι με οδηγό την φιλόλογο Ήρα Φραγκούλη – Βελλέ.
Τόπος συνάντησης αυτή τη χρονιά το παλαιό φανάρι (φάρος) του Μπιστιού, που τοποθετήθηκε με τη φροντίδα της δημοτικής Αρχής κοντά στη θρυλούμενη Σκάλα του Γαλάτη.
Η κα Ήρα θύμισε στους παρευρισκόμενους συμπερπατητές την τραγική ιστορία του Ιθακήσιου Φιλικού, Νικόλαου Γαλάτη, ο οποίος δολοφονήθηκε τον Ιανουάριο του 1819 στη βόρεια παραλία της Ερμιόνης, σύμφωνα με τη διήγηση του ιστορικού Ιωάννη Φιλήμονα και την προφορική παράδοση.
Σταθήκαμε στον πρώτο σταθμό, στο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου, το οποίο είναι κτισμένο εντός του ενετικού τείχους. Έγινε ιστορική αναφορά για τους ενετοτουρκικούς πολέμους, όταν ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής κήρυξε τον πόλεμο κατά των Ενετών. Έτσι ο Κασίμ Πασάς του Μοριά ξεκίνησε να κατακτήσει και το κάστρο της Ερμιόνης και έκαψε τους πύργους της ενετικής οχύρωσής του. Επομένως από το 1540 και μετά ξεκινά η πρώτη τουρκική κυριαρχία στην Ερμιόνη.
Με πολύ ενδιαφέρον παρατηρήσαμε τη μαρμάρινη βάση σε μορφή βωμού, η οποία βρίσκεται σήμερα εντός του βυζαντινού τείχους της Ερμιόνης και χρονολογείται τον 2ο ή 3ο αι. μ.Χ. Στην επάνω πλευρά της βάσης υπάρχουν ίχνη δύο πελμάτων. Η επιγραφή της βάσης σε νεοελληνική απόδοση αναφέρει:
«Το σώμα που διαλύθηκε διά παντός και η ψυχή που πρόσφατα αναλήφθηκε στον Όλυμπο άφησε στους συγγενείς σφοδρή λαχτάρα. (Αυτός είναι) ο σπουδαίος ανδριάντας της γενναιότητας και της σύνεσης του Λουκίου, που ήταν κάποτε ιερεύς και αγωνοθέτης και ταυτόχρονα άρχων. Τον έστησε η αγαπημένη του γυναίκα με ψήφισμα βουλής.» Γεωργία Κατσαγάνη. «Έμμετρες επιγραφές της Αργολίδος». Έκδοση Πανεπιστημίου Αθηνών, Σαριπόλειο Ίδρυμα 2015.
Οι επιγραφές εντός του τείχους συνδέθηκαν με τη λατρεία της θεάς Δήμητρας, ναός της οποίας αποκαλύφθηκε κάτω από το ναό των Ταξιαρχών.
Επόμενη στάση στην πλατεία του Μπιστιού, όπου κείτονται τα ερείπια του δαπέδου του αρχαίου περίπτερου, δωρικού ναού, του αφιερωμένου στον Ποσειδώνα ή την Αθηνά.
Η ξενάγηση στη νότια πλευρά του Μπιστιού επικεντρώνεται στην ερμιονίτικη πορφύρα, την αλιεία της και τα αρχαία πορφυρεία. Η πληροφορία του Πλουτάρχου για την ύπαρξη ερμιονίτικης προρφύρας στα Σούσα, την περσική πρωτεύουσα, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος την κατέκτησε είναι πραγματικά άξια θαυμασμού.
Ο μύλος των Μητσαίων, οι 13 αρχαίες στέρνες με το κυκλικό στόμιο, οι λαξευμένες πάνω στα βράχια, το αρχαίο μνήμα και η σπηλιά της Βιτόριζας, λεκτική παραφθορά ίσως της αρχαίας μυθικής θεότητας με την ονομασία «Βριτόμαρτις», αποτέλεσαν ιδιαίτερα στοιχεία της ξενάγησης.
Μεγάλο το βάρος της ευθύνης, όταν καλείσαι να ερευνήσεις και να παρουσιάσεις ένα θέμα που σχετίζεται με κορυφαία ιστορικά γεγονότα της πατρίδας και αγγίζει τις καρδιές ολόκληρης της Ελληνικής κοινωνίας.
Τον Αύγουστο 2012 στην Ερμιόνη, σε ένα μεγάλο και εξαίρετο ακροατήριο, είχα τη χαρά και μεγάλη τιμή να παρουσιάσω το θέμα “ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ. Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΤΟΥ 1922 ΚΑΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΟΝΗ.”
Ένα πολύ ευαίσθητο θέμα, γεμάτο πόνο και δυστυχία και μεγάλη πρόκληση για μένα, αφού ανάλογη έρευνα δεν είχε ξαναγίνει στο παρελθόν. Ένα χρόνο πριν, με σεβασμό στη προσφυγιά, ξεκίνησα τη συλλογή στοιχείων, ένα εγχείρημα ομολογώ δύσκολο, διότι οι πληροφορίες από τα τοπικά αρχεία ήταν ελάχιστες και οι ζωντανές πηγές πληροφόρησης, οι πρωταγωνιστές δηλαδή, που έζησαν τις φοβερές στιγμές του 1922, δυστυχώς, δεν υπήρχαν στη ζωή.
Μοναδική πηγή μου οι απόγονοί τους, οι οποίοι μετά το αρχικό αναμενόμενο ξάφνιασμα, επειδή κάποιος θέλησε να ασχοληθεί με τις ρίζες τους, μου άνοιξαν τα σπίτια τους και τη καρδιά τους και με δέχτηκαν με ζεστασιά και μεγάλη διάθεση να βοηθήσουν. Αγκάλιασαν τη προσπάθειά μου, την έκαναν δική τους υπόθεση, με εμπιστεύθηκαν και με συγκινητική προθυμία, ήθελαν να μου μεταφέρουν τις αφηγήσεις των γονιών τους, αυτό το σπαρακτικό και συνάμα θαυμαστό βίωμα με τον πόνο της προσφυγιάς, αλλά και το κουράγιο τους για μια νέα αρχή. Στις ευχαριστίες μου, απαντούσαν ευγενικά: «Εμείς σ’ ευχαριστούμε, που βγάζεις από το σεντούκι μας κομμάτια της ζωής μας, για τα οποία είμαστε υπερήφανοι, αλλά κανένας μέχρι τώρα, δεν θέλησε να ασχοληθεί».
Με την ευκαιρία των 90 χρόνων της Μικρασιατικής τραγωδίας, το βράδυ αυτό, αποδώσαμε φόρο τιμής στις ψυχές των αθώων που σφαγιάστηκαν στα ματωμένα χώματα της Ιωνίας και σε εκείνους που θρηνώντας έφτασαν στην Ελλάδα ξεριζωμένοι. Εκτελέσαμε το ιερό καθήκον μας έναντι της ιστορικής αλήθειας, για την απώλεια του δεύτερου πυλώνα του Ελληνισμού, μιας άλλης Ελλάδας, ενός μέλους του εαυτού μας και του πολιτισμού μας.
Με υπερηφάνεια και συγκίνηση ταξιδέψαμε πίσω στο χρόνο, ανοίγοντας μια άγνωστη για τους πολλούς σελίδα της τοπικής μας ιστορίας, σχετικά με τη συμμετοχή της Ερμιόνης σε ένα από τα δραματικότερα κεφάλαια της Ιστορίας, τη τραγωδία του 1922. Η εκδήλωση αφιερώθηκε στους προγόνους μας, τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας, που έζησαν σε αυτό τον τόπο ένα αιώνα πριν και αγκάλιασαν με στοργή τους ξεριζωμένους Μικρασιάτες.Αφιερώθηκε και σε όλους τους πρόσφυγες, αφιερώθηκε και σε όσους σήμερα μπορούν να αισθανθούν τι σημαίνει προσφυγιά.
Η προσφυγιά είναι ένα θέμα που μας προκαλεί και μας προσκαλεί να σκύψουμε στο πόνο, τη θλίψη και την εξαθλίωση, αλλά και στην υπερηφάνεια, την αξιοπρέπεια, την ψυχική δύναμη, τη δημιουργία και το πάθος για τη ζωή.
Την προσωπογραφία του Γ. Σισίνη φιλοτέχνησε ο Βαυαρός αξιωματούχος και ζωγράφος Karl von Krazeisen το 1829. Το πρωτότυπο σώζεται και βρίσκεται στη Βουλή των Ελλήνων. Αντίγραφό του υπάρχει στην ιστορική αίθουσα του ΙΛΜΕ.
Αφορμή για το παρόν άρθρο έδωσε η έκδοση του βιβλίου του εκπαιδευτικού – συγγραφέα Κώστα Λούρμπα με τίτλο «Οι Σισιναίοι της Γαστούνης». Το βιβλίο εξεδόθη με την ευκαιρία της επετείου των 200 χρόνων από την έναρξη της Επανάστασης του 1821.
Το ογκώδες βιβλίο εστάλη στο ΙΛΜΕ από τον Δήμαρχο Πηνειού Ηλείας, Ανδρέα Μαρίνο, θεωρώντας ότι το συγκεκριμένο βιβλίο θα μπορούσε να φωτίσει την προσωπικότητα και την προσφορά στον Αγώνα του Γεωργίου Σισίνη, ο οποίος μάλιστα διετέλεσε και Πρόεδρος της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης 1827 στην Ερμιόνη.
Ο Γεώργιος Σισίνης γεννήθηκε το 1769. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια της Γαστούνης και το 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία.
Με την έναρξη της Επανάστασης το 1821 ήταν ενεργά απασχολημένος με τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Ηλεία και την Αχαΐα γι’ αυτό δεν έλαβε μέρος στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1822) αλλά εκλέχθηκε και συμμετείχε ως πληρεξούσιος Γαστούνης στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους (1823). Διετέλεσε Πρόεδρος στην Γ΄ Εθνοσυνέλευση Ερμιόνης – Τροιζήνας (1827) και στη Δ΄ Εθνοσυνέλευση Άργους (1829).
Ο Σισίνης «είχε το ανάστημα μικρόν, τους οφθαλμούς εμπύρους και περιπλανείς και το υπ’ αυτούς πρόσωπον εσχημάτιζεν ημισέληνον. … Ερχόμενος δρομαίως εις τον τόπον των συνεδριάσεων εκάθητο πάραυτα επί της έδρας και αναλαμβάνων τον κώδωνα έδιδε το σημείον της ενάρξεως.» Ακριβώς έτσι μας τον περιγράφει ο Νικόλαος Δραγούμης στις «Ιστορικές Αναμνήσεις» του.
Ο Αμερικανός φιλέλληνας Σαμουήλ Χάου έγραψε για τον Σισίνη ότι επρόκειτο για άνθρωπο ευγενέστατο που προξενούσε θαυμασμό για τις γνώσεις του στην ελληνική κα ξένη φιλολογία.
Άπειρες οι προσφερθείσες από τον Γεώργιο Σισίνη υπηρεσίες. Στέκομαι σε επιστολή του Κολοκοτρώνη, ο οποίος γράφει «… Η τροφή όλου του στρατεύματος ήρχετο από την Γαστούνην. Τόσον τακτική ήτο η ζωοτροφή, 4.000 σφαχτά, 80 κεφάλια γελάδια, ψωμί από την Γαστούνην. Η Γαστούνη ήτο μελίσι άτρυγο και μας τα έστελνεν όλα ο Σισίνης. Όσα ετρώγαμεν την εβδομάδα μας τα έμβαζαν οπίσω και ήταν πάντοτε 4.000 …».
Η φιλία του Σισίνη με τον Κολοκοτρώνη άλλωστε υπήρξε μνημειώδης. Ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φωτάκος αναφέρει στο έργο του «Απομνημονεύματα περί Ελληνικής Επαναστάσεως» «Η επαρχία Γαστούνης αποκλειστικώς εκινείτο κατά την θέλησιν του Γεωργίου Σισσίνη και επειδή ούτος υπήρξε φίλος του Κολοκοτρώνη, διά τούτο όλη η επαρχία ήτο φίλη του.»
Κατά τη διάρκεια της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη υπήρξε αμερόληπτος, δίκαιος, αληθινός ηγέτης. Γι’ αυτόν τον λόγο ήταν γενικά αποδεκτός και έχαιρε σεβασμού και εκτιμήσεως. Εργάσθηκε και αυτός με το κύρος που διέθετε για να ομονοήσουν οι Έλληνες και έτσι παρέμεινε Πρόεδρος και στις συνεδριάσεις της Εθνοσυνέλευσης που συνεχίστηκαν στην Τροιζήνα έχοντας την αποδοχή όλων των πληρεξουσίων.
Ο Σισίνης στην Τροιζήνα διέμενε σε οικία «εξ ενός δωματίου ανωγείου μικρού … επί του πατώματος ήτο εστρωμένη ψάθα και επ’ αυτής τριχίνη κάπα, χρησιμεύουσα αντί στρώματος και κλίνης …» σύμφωνα με την περιγραφή του Νικολάου Δραγούμη. Ο Βρετανός ναύαρχος Χάμιλτον επισκέφτηκε σ’ αυτήν την οικία τον Σισίνη και μετά τη συνάντηση τους είπε «Η Ελλάς θα είναι ελευθέρα εντός ολίγου, διότι της Συνελεύσεως αυτής προϊσταται Πρόεδρος, ανήρ σώφρων, γενναίος και μετριόφρων, ως οι αρχηγοί της Αμερικανικής Συμπολιτείας».
Σε στρατιωτικό επίπεδο υπήρξε πρωτεργάτης της Επανάστασης του 1821 αφού κήρυξε την Επανάσταση στην Ηλεία (29 Μαρτίου 1821) και διακρίθηκε στη μάχη της Πάτρας και του Λάλα Ηλείας (Ιούνιος 1821).
Ο Σισίνης δεν αναμείχθηκε στην προπαρασκευή του εμφυλίου πολέμου (1823 – 25). Όμως με την έναρξή του κηρύχθηκε αντάρτης. Φυλακίστηκε στην Ύδρα μαζί με τον γιό του Χρύσανθο, τον Κολοκοτρώνη και άλλους αγωνιστές. Τότε λεηλατήθηκε η περιουσία του και καταστράφηκε η πλούσια βιβλιοθήκη του καθώς και το νομισματοκοπείο που διέθετε. Αποφυλακίστηκε τον Μάιο του 1825 με την γενική αμνηστία που δόθηκε από την Κυβέρνηση Κουντουριώτη όταν ο Ιμπραήμ είχε ερημώσει την Πελοπόννησο.
Την περίοδο του Καποδίστρια διορίστηκε μέλος του «Πανελληνίου», το οποίο δημιουργήθηκε σε αντικατάσταση του «Βουλευτικού». Το 1829 χρημάτισε Πρόεδρος της Γερουσίας, η οποία αντικατέστησε το Πανελλήνιον κατά τη Δ΄ Εθνοσυνέλευση 1829 στο Άργος. Διαφώνησε με την πολιτική του Καποδίστρια και αποσύρθηκε στη Γαστούνη.
Για τη δολοφονία του Καποδίστρια ο Σισίνης δήλωσε «Δυσαρεστούμαι μεγάλως διά τον θάνατον του μεγάλου ανδρός. Εγώ δεν επεθύμουν τον θάνατον του Καποδίστρια, αλλά μόνον την περιστολήν της απολύτου πορείας του. Κακόν τούτο και ολέθριον. Ας είδομεν πως και που θέλωμεν καταντήσει.»
Απεβίωσε στις 11 Οκτωβρίου 1831 από φλογιστικό νόσημα λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια. Ετάφη τιμής ένεκεν στον Ι. Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου της Καθολικής στη Γαστούνη. Το 1993 κατά τη διάρκεια επισκευής του Ναού βρέθηκαν τα οστά του αλλά ο ιερέας απέκρυψε το γεγονός φοβούμενος μήπως σταματήσουν οι εργασίες επισκευής του Ναού από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Πάτρας. Εννέα χρόνια μετά ο νεωκόρος του Ναού αποκάλυψε ότι του δόθηκαν τα οστά που ήταν ενταφιασμένα στο δάπεδο του Ναού από τον εφημέριο, τα οποία ενταφίασε στο Κοιμητήριο Γαστούνης. Πάντως σήμερα δεν γνωρίζουμε σε ποιο σημείο βρίσκονται τα οστά του Σισίνη.
Να σημειωθεί ότι ο Γεώργιος Σισίνης μπήκε στην Επανάσταση εύπορος και πέθανε φτωχός και χρεωμένος σύμφωνα με τον ιστορικό Χρήστο Ρέππα.
Είναι γνωστό ότι οι εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη διεξήχθησαν από 18 Ιανουαρίου 1827 μέχρι 17 Μαρτίου 1827.
Στην τελευταία συνεδρίαση, η οποία πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαρτίου 1827 στην Ερμιόνη, ο Πρόεδρος Γεώργιος Σισίνης ανέγνωσε έγγραφο, το οποίο εστάλη προς τον αρχιστράτηγο Γεώργιο Καραϊσκάκη με το οποίο τον πληροφορούσε ότι η Εθνοσυνέλευση θα συνέχιζε τις εργασίες της στην Τροιζήνα (Δαμαλά).
Σε κλίμα συγκίνησης ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης έλυσε την τελευταία συνεδρίαση (17η) ενώ οι παραστάτες (πληρεξούσιοι) του Έθνους ζητωκραύγαζαν. Η αιτία του ενθουσιασμού τους οφειλόταν στο κλίμα ομοψυχίας και συνεννόησης που είχε δημιουργηθεί μεταξύ των παραστατών που συνεδρίαζαν στην Ερμιόνη και αυτών που ευρίσκοντο στην Αίγινα και επομένως ευελπιστούσαν ότι η Γ΄ Εθνοσυνέλευση θα ολοκλήρωνε τις εργασίες της στην Τροιζήνα με τη συμμετοχή όλων των παραστατών.
Ο λαός όμως της Ερμιόνης, ο οποίος είχε πληροφορηθεί ότι υπήρχε το ενδεχόμενο της αναχώρησης της Εθνοσυνέλευσης από την Ερμιόνη, απόφαση η οποία θα ελαμβάνετο στην τελευταία συνεδρίαση, είχε ξεχυθεί στους δρόμους πέριξ του κτηρίου διεξαγωγής της Εθνοσυνέλευσης αγωνιώντας για την απόφαση. Είναι βέβαιο ότι δεν επιθυμούσε τη μετάβαση της Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα.
Αυτή η βούληση του ερμιονίτικου λαού εκφράστηκε και επίσημα όταν μετά το τέλος της τελευταίας συνεδρίασης και τη λήψη της απόφασης μετάβασης της Εθνοσυνέλευσης στην Τροιζήνα, οι δημογέροντες της Ερμιόνης υπό τον Λάζαρο Ταρούση παρέδωσαν στον πρόεδρο Σισίνη το παρακάτω κείμενο:
« Προς την Σεβαστήν Γ΄ των Ελλήνων Συνέλευσιν
Όσην ευχαρίστησίν μας είδομεν ότι ηξιώθη η πατρίς μας να δεχθή τους πληρεξουσίους της Ελλάδος συναθροισθέντας ενταύθα να συγκροτήσωσιν την κατ’ επανάληψιν Γ΄ εθνικήν Συνέλευσιν και να σκεφθώσι περί των μεγάλων του έθνους συμφερόντων, με άλλην τόσην και διπλήν λύπην μας βλέπομεν αυτήν την Συνέλευσιν σήμερον ότι μεταβαίνει εις Δαμαλά διά να δώσει εκεί το τέλος των εργασιών της. Αλλ’ επειδή τούτο υπηγόρευσαν βέβαια αι περιστάσεις και τα συμφέροντα του έθνους, προσφέροντες με σέβας και ημείς διά της παρούσης μας εκ μέρους των συμπολιτών μας όλων, την βαθείαν ευγνωμοσύνην μας και ευχαρίστησιν διά την τιμήν η οποία έγινε εις την πατρίδα μας, ευχόμεθα εις τον Θεόν τον προστάτην της Ελλάδος, διά την αισίαν αποπεράτωσίν της προς σωτηρίαν του έθνους, και μένομεν με βαθύτατον σέβας.
Τη 17 Μαρτίου 1827 εν Ερμιόνη
Οι ευπειθέστατοι δημογέροντες της Ερμιόνης
Λάζαρος Ταρούσης
Αναγνώστης Αντωνίου
Ανδρέας Λάζος»
(Αντίγραφο της παραπάνω χειρόγραφης επιστολής βρίσκεται στην ιστορική αίθουσα του ΙΛΜΕ.)
Στο κείμενο φαίνεται αρχικά η ενόχληση της ερμιονίτικης δημογεροντίας αλλά στο τέλος του κειμένου εύχονται οι δημογέροντες την αίσια αποπεράτωση των συνεδριάσεων στην Τροιζήνα για το καλό της πατρίδας.
Με τη λήξη της τελευταίας συνεδρίασης ζητωκραύγασαν και οι δημογέροντες μαζί με τους συνέδρους υπέρ του Έθνους, του Κολοκοτρώνη και του Σισίνη.
Έτσι στις 18 Μαρτίου 1827 οι παραστάτες του Έθνους ξεκίνησαν για την Τροιζήνα. Οι περισσότεροι διά ξηράς μέσω Ηλιοκάστρου με τις αποσκευές τους και τα πρακτικά των συνεδριάσεων με τη συνοδεία στρατού. Οι λιγότεροι, μεταξύ αυτών ο Κολοκοτρώνης, ο Σισίνης, ο Κουντουριώτης, ο Κανάρης, ο Μπότασης, αναχώρησαν διά θαλάσσης με το υδραίικο σκάφος «Κίμων» ιδιοκτησίας Λεμπέση. Οι ερμιονίτες τους κατευόδωναν σε κλίμα συγκινητικό σχεδόν αποθεωτικό.
Σε μια ξεχωριστή διαδικτυακή συνάντηση με πρωτοβουλία και οργάνωση του σπηλαιολογικού συλλόγου ΣΠ.ΕΛ.Ε.Ο (Σπηλαιολογικός Ελληνικός Εξερευνητικός Όμιλος) με θέμα «Τα Μεταλλεία Ερμιόνης, Ιστορία – Διαδρομές», στις 28.05.2021 παρουσιάστηκαν πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Μέσα από χάρτες, σχεδιαγράμματα, παλιές και σύγχρονες φωτογραφίες, μαρτυρίες και πηγές από έντυπες τοπικές εκδόσεις δόθηκε η ιστορία των Μεταλλείων Ερμιόνης διάρκειας 70 και πλέον χρόνων, σε μια περιοχή πλούσια σε μέταλλα σιδηροπυρίτη και χαλκοπυρίτη.
Με αφετηρία την πρώτη στοά στην Αγία Βαρβάρα Ηλιοκάστρου και σε μία διαδρομή που εκτείνεται στα 12 περίπου χιλιόμετρα μέχρι τον κόλπο της Αχλαδίτσας, στη Δάρδιζα, όσοι παρακολούθησαν την παρουσίαση είχαν την ευκαιρία να δουν αυτή τη μεταλλευτική και βιομηχανική περιοχή. Παρατήρησαν πολλών ειδών στοές, κτήρια, γέφυρες, κατοικίες και άλλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις διαφόρων χρονικών περιόδων έως τη σκάλα φόρτωσης στο Αλατοβούνι, που αποτέλεσαν το σύνολο του βιομηχανικού αυτού έργου. Παρά το ενδιαφέρον του, σήμερα βρίσκεται σε κατάσταση εγκατάλειψης. Την παρουσίαση έκανε η Μυρσίνη Σαμαρά φιλόλογος, που έχει ασχοληθεί με το θέμα αυτό της τοπικής ιστορίας της Ερμιονίδας.
Στο 1ο βίντεο, που ακολουθεί περιλαμβάνεται η εξαιρετική παρουσίαση των ερευνητικών διαπιστώσεων από τον σπηλαιολόγο Χρήστο Τσατσαρώνη και ακολουθεί η ιστορική διαδρομή των Μεταλλείων από τη Μυρσίνη Σαμαρά.
Στο 2ο βίντεο, που ακολουθεί, το οποίο δημιουργήθηκε από το 1ο ΕΠΑΛ Κρανιδίου, παρουσιάζεται ένα αξιόλογο αφιέρωμα στα Μεταλλεία Ερμιόνης με τίτλο «Πορεία στις ράγες της βιομηχανικής ιστορίας».
Μυρσίνη Σαμαρά
ΥΓ. Το ΙΛΜΕ ευχαριστεί τη Μυρσίνη Σαμαρά για την πολυετή έρευνα που διεξήγαγε για την αποτύπωση και καταγραφή της τόσο ενδιαφέρουσας ιστορίας των Μεταλλείων Ερμιόνης, η οποία αποτελεί τοπόσημο της βιομηχανικής ιστορίας της περιοχής μας. Επίσης το ΙΛΜΕ ευχαριστεί τον σπηλαιολογικό όμιλο ΣΠΕ.ΛΕ.Ο, τη Μυρσίνη Σαμαρά και το 1ο ΕΠΑΛ Κρανιδίου για την ευγενική παραχώρηση των δύο βίντεο, τα οποία παρουσιάζονται στο κοινό μέσω της ιστοσελίδας του ΙΛΜΕ. Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τη Μυρσίνη Σαμαρά.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ερμιόνης 
.jpg3.jpg){kind=link}
